Giriş
Sevgili dostlar, bir sabah kahvemi alıp dar bir sokağa saparken karşılaştığım o eski ahşap evler arasında kendimi bir zaman tünelinde hissettim: O semt Kuzguncuk. Boğaz kıyısında bambu tenli çınarların gölgesinde, tarihin, farklı kültürlerin ve değişimin sessiz şarkısı kulaklarda çalıyor. “Kuzguncuk’ta kimler oturur?” diye düşündüm ve aslında sadece bir demografik soru olmadığını fark ettim: Bu soru, kimliklerin, geçmişin ve geleceğin bir araya geldiği bir kesiti soruyor. Gelin birlikte bu kesite bakalım; kökenlerinden başlayalım, günümüzdeki yansımalarına geçelim, geleceğe dair potansiyelini konuşalım.
—
Kökenler: Çokkültürlü köyden Boğaz semtine
Kuzguncuk’un ilk izleri Osmanlı dönemi öncesine dayanıyor. Burası, Bizans döneminde “Khrysokeramos” (Altın Çinili) adıyla anılmış, altın kaplı çatıları olan bir kilise nedeniyle öne çıkmış bir yer. ([Vikipedi][1]) Ardından Osmanlı döneminde İstanbul’un Asya kıyısında, boğaza bakan bir vadi içinde yer alan bu mahalle; ahşap yalıları, dar sokakları, bostan bahçeleriyle adeta bir köy havasını taşımış. ([Vikipedi][1])
En önemli özelliklerinden biri şu: Erken dönemlerde Rum, Ermeni ve Musevi toplulukları bu semte yerleşmiş. Ôzellikle İspanya’dan ve Portekiz’den Osmanlı topraklarına göç eden yahudi toplulukları için Kuzguncuk, “Kutsal Topraklara ulaşmadan önceki son durak” olarak tanımlanmış. ([İstanbul’u Ziyaret Et][2]) 19. yüzyılda ise Ermeni cemaatinin büyüdüğü, kiliselerinin kurulduğu bir yer olmuş. ([Vikipedi][1]) Bu çokkültürlü yapının izleri semtin sinagoglarında, kiliselerinde hatta mimarisinde hâlâ okunabiliyor.
Ancak zamanla değişim geldi: 1955’teki göçler, ekonomik dönüşümler ve şehirleşme ile birlikte Kuzguncuk’un nüfus yapısı farklı yönlere evrildi. ([Vikipedi][1])
—
Günümüzdeki yansımalar: Kimler oturuyor, nasıl yaşıyor?
Bugün Kuzguncuk, İstanbul’un yoğun temposundan bir nebze uzak, “köy havası” veren Boğaz semtlerinden biri olarak öne çıkıyor. ([İstanbul Tourist Pass][3]) Ahşap eski evler, büyük çınar ağaçları, sahil hattı ve sahil boyunca kafeler… Tüm bunlar, burayı sadece bir yerleşim alanı değil, aynı zamanda bir tercih haline dönüştürüyor.
Kimler oturuyor?
Sanatla, mimariyle, şehirli ama sakin yaşamakla ilişkili insanlar: Yazarlar, mimarlar, akademisyenler görece olarak bu semti tercih etmiş durumda. ([Vikipedi][4])
Şehir merkezinden biraz uzak ama ulaşımı kolay, Boğaz manzaralı, nostaljik mahalle ruhu arayanlar.
Göçle gelen ya da kökenleri Anadolu, Karadeniz gibi farklı bölgelere uzanan ailelerin yeni yerleşimleri: Örneğin çalışanlar, girişimciler, küçük işletmeciler. (Dönemin kayıtlarına göre 20. yüzyıl sonunda semte Karadeniz bölgesinden göç yoğundu.) ([Vikipedi][1])
Ayrıca semtin turistik kimliğiyle birlikte kısa süreli yaşayan, semtte kafede oturup kahvesini yudumlayan veya evini kiralayan bir gözlemci nüfus da var: Bu da mahalleye “yaşayan müze” değil ama “yaşayan mahalle” havası veriyor.
Yaşam biçimi ve atmosfer:
Mahalle bazında, kafelerde samimi sohbetler, sahilde yürüyüşler, eski evlerin, bahçelerin arasında zaman geçirmek ön planda. ([İstanbul Büyükşehir Belediyesi][5]) Arada film ve dizi setlerine ev sahipliği yapması da semte ekstra bir “hikâye” katıyor. ([Vikipedi][6])
Ancak burada da sorun yok değil: Gentrifikasyon, turistik dönüşüm, ulaşım ve bakım maliyetleri gibi şehirleşme baskıları mahallenin ruhu ile modernleşme arasındaki hassas dengede. Örneğin “mahallenin set değil mahalle olduğu” söylemleri bunun yansıması. ([Vikipedi][1])
—
Geleceğe bakış: Ne değişebilir, ne kalabilir?
Kuzguncuk’ta oturanların profili ve mahalle atmosferi geleceğe dair düşündüğümüzde birkaç potansiyel yön barındırıyor:
1. Koruma ve dönüşüm dengesi
Ahşap evler, tarihi sokaklar ve mahalle kimliği korunursa, Kuzguncuk hem yerellik hem de şehir içinde sığınak hissi veren bir model olabilir. Ama bu koruma çabaları yüksek maliyet ve turizm baskısıyla karşı karşıya. Bu noktada “semti yaşayan halkla birlikte dönüştürmek” anahtar olacak.
2. Kültürel çeşitliliğin yeniden canlanması
Geçmişte musevi, rum, ermeni topluluklarıyla renklenen mahalle bugün daha tek tip görünebilir. Gelecekte, semtin bu çokkültürlü mirası daha aktif şekilde yaşatılabilir: kültürel etkinliklerle, atölyelerle, mahalle festivalleriyle. Böylece oturanlar sadece ev sahibi değil, aynı zamanda mirasın taşıyıcısı haline gelir.
3. Yeni yaşam biçimleri ve uzaktan çalışma
Pandemi sonrası “şehir içinde sessiz mahalle” arayışı arttı. Kuzguncuk bu arayışa cevap verebilir: Boğaz kenarı, tarihî doku, ulaşımı görece iyi olan bir semt. Bu da “yerleşik olmayan ama semti tercih edenler” profili yaratabilir: uzaktan çalışanlar, sanatçılar, yaratıcı profesyoneller.
4. Turizm-yerli dengelemesi
Semtin “fotoğrafı güzel mahalle” olmaktan çıkıp gerçek gündelik yaşam barındırması önemli. Gelecekte, yerleşim yapan halkın ihtiyaçlarının turist ihtiyaçlarına göre ikinci plana itilmesi riskine karşı denge sağlanmalı. “Kuzguncuk’ta kimler oturuyor?” sorusunun cevabı sadece “yüksek gelirli göçmenler” olmamalı—mahalle bir topluluk olarak canlı kalmalı.
—
Sonuç
Kuzguncuk, sadece bir semt değil; tarihlerin, kimliklerin ve yaşam biçimlerinin buluşma noktası. “Kimler oturuyor” sorusu aslında “Kim yaşamı paylaşıyor?”a dönüşüyor. Eski Rum ve Musevi mahallesi, Karadeniz göçmeni evleri, şehirli sanatsal ruhlar bir arada bir mozaik oluşturuyor. Geçmişin derinliğiyle kök salmış, günümüzde yaşayan bir mahalle olarak. Önümüzdeki yıllarda bu mozaikin hangi tonlarla süreceğini hep birlikte göreceğiz.
Semt hakkında düşündükleriniz, gördükleriniz varsa paylaşın—ya da birlikte bir yürüyüşe çıkarız.
[1]: https://en.wikipedia.org/wiki/Kuzguncuk?utm_source=chatgpt.com “Kuzguncuk”
[2]: https://visit.istanbul/Kuzguncuk_tr?utm_source=chatgpt.com “Kuzguncuk: – visit.istanbul”
[3]: https://www.istanbultouristpass.com/tr/blog/best-neighborhoods/discover-kuzguncuk-istanbul?utm_source=chatgpt.com “Kuzguncuk İstanbul: Güzel, Canlı ve Sessiz”
[4]: https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%9Csk%C3%BCdar?utm_source=chatgpt.com “Üsküdar”
[5]: https://www.istanbul.gov.tr/istanbulun-semtleri-sakinligi-ve-huzuruyla-kuzguncuk?utm_source=chatgpt.com “İstanbul’un Semtleri: Sakinliği ve Huzuruyla Kuzguncuk”
[6]: https://it.wikipedia.org/wiki/Kuzguncuk?utm_source=chatgpt.com “Kuzguncuk”