“Yabancı köpek yedi mahalleden kovulur” deyimi üzerine bilimsel bir merakla bakmak istedim çünkü yalnızca dilde kalmış bir söz değil — aynı zamanda insan toplumlarının “aidiyet”, “dışlanma” ve “uyum” gibi temel olgularıyla da kesişiyor. Bu yazıda, deyimin anlamını önce geleneksel bağlamda açacağım, sonra güncel psikososyal araştırmalar bağlamında “bir yere ait olmama / kabul görmeme” hâlini ele alacağım. Siz de kendi deneyimlerinizi düşünün: Hiç “yabancı” hissedildiği için kendi mahallesinde, grubunda ya da çevresinde “kovulmuş” gibi mi hissettiniz?
Deyimin Geleneksel Anlamı
Türk atasözleri sözlüğünde “Yabancı köpek yedi mahalleden kovulur” ifadesi şu şekilde açıklanıyor: “Bulunduğu bölge hakkında bilgisi olmayan ve o bölgedeki insanlar tarafından tanınmayan bir kişi – yabancısı olduğu o yerde – kolay kolay barınamaz.” ([atasozlerivedeyimler.com.tr][1]) Burada kullanılan mecazi öğeler dikkat çekici: “yabancı köpek” bir topluluğa ait olmayan, tanınmayan, yerleşik olmayan varlığı simgeliyor; “yedi mahalle” ise geniş bir çevre, birden fazla lokal alanı kaplayan toplum yapısını ima ediyor.
Bu anlam çerçevesinde deyim bize şunu söylüyor: Bir topluluk içinde kabul görmek, o topluluğun normlarına, alışkanlıklarına, sosyal kodlarına aşina olmakla yakından ilgili. Aksi hâlde “yatılan yer” ya da “mahalle” size kapısını kapayabilir. Bu bağlamda deyim, aidiyetin önemini, yabancı ile yerel arasındaki farkı ve toplumsal dışlanmanın yorucu doğasını vurguluyor.
Bilimsel Perspektif: Aidiyet ve Dışlanma Süreçleri
Ancak deyim yalnızca geleneksel bir öğüt değil — günümüzde sosyal psikoloji, toplum psikolojisi ve kültürel çalışmalar açısından da önemli temalar içeriyor. Özellikle “bir gruba ait olma (belonging)”, “toplum içinde kabul görme”, “yabancılaşma/dışlanma” gibi olgularla kesişiyor.
Ait Olma – belonging Kavramı
Araştırmalar, insanların bir topluluğa ait olma duygusunun (sense of belonging) sadece sosyal bir lüks değil, psikolojik ve fizyolojik açıdan önemli bir ihtiyaç olduğunu göstermiştir. Örneğin, “belonging” duygusunun güçlü olması, daha yüksek özsaygı, daha düşük yalnızlık, daha iyi ruh sağlığıyla ilişkili bulunmuştur. ([EBSCO][2]) Ayrıca, bir topluluğa ait hissetmeme veya dışlanma deneyimi; yalnızlık, değersizlik algısı ve psikolojik stresle bağlantılıdır. ([epasr.inased.org][3])
Dışlanma – Exclusion Süreçleri
Deyimin deyimsel olarak ima ettiği “kovulma”, aslında sosyal dışlanma, reddedilme veya kabul görmeme durumlarını akla getiriyor. Sosyal psikoloji literatüründe dışlanma (ostracism, social exclusion) bireyin temel sosyal ihtiyaçlarını tehdit eden bir durum olarak kabul edilmektedir. Örneğin, dışlanmış bireylerde ait olma, kontrol, varlık hissi gibi temel ihtiyaçların zarar gördüğü bulunmuştur. ([SpringerLink][4]) Ayrıca, “gerçekten yabancı” kabul edilen bireyler veya gruplar, topluluğun normlarına uymayanlar ya da normlara karşı çıkanlar sıklıkla daha sert biçimde dışlanmaktadır. Bu olgu, “black sheep effect” olarak adlandırılan gruptaki uyumsuz elemanların kendi gruplarında daha sert muamele görmesiyle de bağlantılıdır. ([Vikipedi][5])
Deyim ile Bilimsel Modelin Kesiştiği Noktalar
– Deyimde “yabancı köpek” benzetmesi, topluluğa ait olmayan bireyin ya da grubun konumu olarak okunabilir; bilimsel olarak dışlanma sürecinde bireyin “ötekileştirilmesi” veya “aidiyet hissinin yokluğu” önemli bir risk faktörüdür.
– “Yedi mahalle’den kovulma” ifadesi, basit bir reddedilmeden ziyade yaygın ve sistemik bir yer bulamama durumunu ima eder. Bilimsel olarak da dışlanma, yalnızca bireysel bir durum değildir; toplumsal yapılar, normlar, güç ilişkileri ve sosyal kimlik dinamikleriyle bağlantılıdır.
– Bilimsel literatürde ait olma ve dışlanma arasındaki ilişki incelenirken, toplumun normlarına uyum, değer sistemine katılım, sosyal destek ağları gibi faktörlerin rolü büyüktür. Deyim de bu beklentilere – “tanınma”, “uyum”, “yer edinme” – dair uyarı niteliğinde diyebiliriz.
Eleştirel Bakış: Bu Deyim Ne Kadar Geçerli? Hangi Koşullarda Sınırlılıkları Var?
Tabii ki her geleneksel söz gibi, bu deyimin de modern toplumsal gerçekler karşısında bazı sınırları ve tartışılan yönleri var.
1. “Yabancı” Kavramının Yorumlanması
Deyim, “yabancı” terimini genellikle olumsuz bir çağrışımla sunar — “ait olmayan”, “tanınmayan”, “kabul edilmeyen”. Ancak 21. yüzyılın hareketliliği, göçleri, dijital kimliklerin çoğalmasıyla birlikte; “yabancılık” kavramı daha karmaşık hale geldi. Bir kişi yerel olmadan, farklı kültürlerden gelmiş olsa bile topluluğa katkı sunarak aidiyet hissi kazanabiliyor. Bu durumda deyimin görünür uyarısı zamana ve bağlama göre eksik kalabilir.
2. Toplumsal Uyuma Aşırı Odaklanma Riski
Deyim topluluğa uyum sağlamayanı uyarıyor — “yerinde olmak”, “tanınmak” gibi. Ancak bilimsel araştırmalar uyumun tek başına her zaman iyi bir şey olmadığını da gösteriyor. Mesela, aşırı uyum sonucunda bireysel kimliklerin bastırılması, yaratıcı potansiyelin dışlanması gibi sonuçlar ortaya çıkabiliyor. Ayrıca, dışlanmanın yalnızca uyumsuzluktan değil, güç ilişkilerinden, önyargılardan, ayrımcılıktan da kaynaklanabileceği unutulmamalı.
3. Evrensel Geçerlilik Tartışması
Deyim yerel Türk kültürüne ait bir ifadedir. Ancak “aidiyet”, “dışlanma” gibi kavramlar evrensel olsa da, her toplumun “mahalle”, “tanınma”, “yabancı” gibi yapılarına yaklaşımı farklı olabilir. Yani deyimin ima ettiği durum başka kültürlerde farklı metaforlarla ifade edilebilir ve orada “yabancı köpek kovulmaz” da denebilir. Dolayısıyla deyimi eleştirirken yerel bağlamın dışına çıkma riskini de görmek gerekir.
Sizin Deneyiminiz: Bu Deyim Günümüzde Hâlâ Geçerli mi?
Siz hiç “ben yerel bir çevrenin dışındaydım” hissine kapıldınız mı? Söz konusu topluluktan “yedi mahalle kadar” uzaklaştığınız bir deneyiminiz oldu mu?
Bir topluluğa kabul görmek için ne kadar “tanınma”, “uyum”, “yakınlık” gerektiğini gözlemlediniz?
Deyimin öne çıkardığı “uygun yer, uygun zaman, uygun kişiler” üçlüsü bugünün toplumlarında ne kadar etkili sizce?
Toplumsal dışlanmanın her zaman uyumsuzluktan mı kaynaklandığını, yoksa daha derin güç, kimlik, önyargı dinamiklerinin de devreye girdiğini düşündünüz mü?
Bu konuda düşüncelerinizi, kendi mahalle veya sosyal çevrenizdeki gözlemlerinizle birlikte yorumlarsanız, güzel bir tartışma ortamı açabiliriz.
Sonuç olarak, “Yabancı köpek yedi mahalleden kovulur” atasözünün taşıdığı anlam yalnızca geçmişten gelen bir uyarı değil; modern toplumlarda aidiyet ve dışlanma süreçlerine bilimsel bir ışık tutmak için de zengin bir metafor. Hem geleneksel bağlamı koruyor hem de güncel araştırmalarla kesişiyor. Ancak deyimi otomatik geçerlilikle kabul etmek yerine, bugünün dünyasında hangi koşullarda hâlâ “kovulma” yaşanıyor, kim neyi yabancı kabul ediyor, neyi tanıma ve yer edinme süreci belirliyor — bunları düşünmeye değer.
[1]: https://atasozlerivedeyimler.com.tr/yabanci-kopek-yedi-mahalleden-kovulur-atasozu?utm_source=chatgpt.com “Yabancı köpek yedi mahalleden kovulur atasözünün açıklaması ve anlamı …”
[2]: https://www.ebsco.com/research-starters/social-sciences-and-humanities/belongingness-sense-belonging?utm_source=chatgpt.com “Belongingness (sense of belonging) | Research Starters – EBSCO”
[3]: https://epasr.inased.org/files/3/manuscript/manuscript_4061/epasr-4061-manuscript-185046.pdf?utm_source=chatgpt.com “Mediating Role of Social Exclusion in the Relationship Between Sense of …”
[4]: https://link.springer.com/article/10.1007/s12144-025-08409-3?utm_source=chatgpt.com “Barriers to belonging: influences of social exclusion beyond group …”
[5]: https://en.wikipedia.org/wiki/Black_sheep_effect?utm_source=chatgpt.com “Black sheep effect”